Overtuigingen over wie we als hulp- en zorgverlener zijn
Terugkerende negatieve gedachten of overtuigingen over onszelf als hulp- en zorgverlener kunnen een sterke invloed hebben op hoe we ons gedragen en hoe we ons voelen. Gedachten als  ‘ik ben niet sterk’, ‘ik ben niet goed genoeg’, ‘ik ben waardeloos’ zorgen ervoor dat we ons  slecht voelen.   Zicht krijgen op dominante gedachten is een eerste stap. Ze (h)erkennen wanneer ze opduiken is de volgende uitdaging. Een voorbeeld: presentatie voor collega’s. Je bent goed voorbereid. De dag ervoor krijg je de gedachte: “ik ga de mist ingaan, mijn collega’s kunnen dit zoveel beter”. Als we die gedachte serieus neemt, dan is kans groot dat we onze voorbereiding opnieuw doornemen en nog tot laat doorwerken. Stel dat we deze gedachte minder serieus nemen en ze zien als “tja, daar is die gedachte ‘ik ben minder dan de ander’ weer”, dan kunnen we onszelf gemakkelijker toelaten om die avond samen met onze partner een film te kijken.  Het is alsof we de dominante gedachte loskoppelen en deze buiten onszelf plaatsen. We kijken er op een afstand naar. Hardnekkige negatieve gedachten zorgen er soms voor dat we afwijken van onze doelen en van de zaken die we zelf belangrijk vinden (zie uitnodiging waardengericht werken en leven).

Door beter zicht te krijgen op onze negatieve gedachten en door te ervaren dat de kracht van gedachten kan evolueren, worden we er minder door geraakt. Wat dan weer onze veerkracht stimuleert. Onze gedachten opmerken, alle gedachten – zowel de positieve als de negatieve – verwelkomen en ze gedachten  laten zijn – en geen waarheden waarnaar gehandeld dient te worden – geeft ons meer regie en een grotere flexibiliteit. 

Vriendelijk en waarderend omgaan met mezelf, ook op lastige momenten
Om veerkrachtig in het leven te staan helpt het om een vriendelijke houding naar onszelf te ontwikkelen. Onszelf waarderen is waardevol. De meeste zorg- en hulpverleners erkennen hoe belangrijk het is om andere mensen hun waardering te tonen. Onszelf waarderen ligt dan weer heel wat moeilijker. Het voelt vaak erg ongemakkelijk aan. We zijn geneigd om onze aandacht vooral te vestigen op onze tekortkomingen in plaats van op onze sterke kanten. Hierdoor hebben we snel een vertekend beeld van wie we zijn.  Net de combinatie van het erkennen en waarderen van onze sterke kanten en met mededogen kijken naar onze zwaktes zorgt ervoor dat we het geheel van onszelf kunnen zien zoals we zijn. De vraag stelt zich: “Wat zeggen wij tegen onszelf wanneer we een succeservaring hebben?”.

Op momenten dat we het lastig hebben en ons niet goed voelen, kan zelfcompassie (als dit woord te geladen klinkt, kies dan gerust voor “mededogen naar jezelf”) ons helpen. Wat bedoelen we met “zelfcompassie”? Eerst gaan we in op “compassie” of mededogen. Compassie is het ontvankelijk zijn voor de pijn of het lijden van een ander met een verlangen om dat lijden te verzachten. Zelfcompassie is dan deze compassie maar dan gericht op onszelf. Wat dit betekent is het gemakkelijkst te achterhalen in lastige situaties. Lastige situaties zijn situaties van stress en tegenslag, situaties waar het mis loopt of situaties wanneer we ons schamen. Zelfcompassie houdt in dat we op een betrokken en ondersteunende manier met onszelf omgaan. In plaats van onszelf te veroordelen (en bijvoorbeeld enkel aandacht te geven aan al de dingen die we niet goed of te weinig hebben gedaan) kijken met mildheid, of goedgeefs en zacht, naar onszelf.

Zelfcompassie houdt in dat we onszelf behandelen op dezelfde manier als dat we een goede vriend zouden behandelen. Stel je vriend heeft iets verknald, ervaart dat hij in een situatie niet bekwaam gehandeld heeft of maakt een moeilijke tijd door. De kans is groot dat we hem dan steunen door nabij te zijn, hem vriendelijk toe te spreken, nuances toe te voegen aan zijn harde oordeel over zichzelf … Maken we zelf iets dergelijks mee, dan zijn we  plots erg hard voor onszelf. Als we voelen dat we tekortschieten of falen in iets dat belangrijk is voor ons, gaat onze innerlijke criticus flink tekeer. We worden in  beslag genomen door een gevoel van mislukking en slagen er niet in onszelf te steunen.

In de steun aan onszelf speelt onze interne of innerlijke dialoog – of het gesprek dat we met onszelf voeren – een belangrijke rol. Welke hoofdrolspeler voert het hoge woord: ons vriendelijk maatje of onze innerlijke criticus? Neemt de ene het woord zonder gestoord of kritisch bevraagd te worden door de ander dan wordt deze sterker en krachtiger. Wat we aandacht geven, groeit. Wat is de inhoud en de toon van onze interne dialoog?

Inspiratie om onszelf met meer vriendelijkheid en met meer gemoedelijkheid toe te spreken en onze innerlijke criticus kordater tegen te spreken halen we door te bedenken hoe we je een goede vriend toe zouden spreken in een gelijkaardige situatie. En zo stilaan een betere vriend voor onszelf te worden!

Zelfcompassie bestaat uit drie onderdelen. Vooreerst is er de vriendelijkheid voor onszelf, het actief zorgdragen voor wat we nodig hebben. Dit betekent bewust kiezen om voor onszelf te zorgen. We spreken onszelf op een geruststellende toon toe en maken ruimte voor de vragen: “Wat heb ik nu nodig?” en “Wat kan ik op dit moment voor mezelf doen?”. We verbinden ons ertoe om actief zorg te dragen voor onze grenzen en onze behoeften.

Daarnaast is er het opmerken wat moeilijk voor ons is, mindfulness. Dit betekent dat we bewust en zonder oordeel aandacht geven aan wat we ervaren op moeilijke momenten. We kijken naar wat we voelen en geven het alle ruimte. We maken het niet groter maar ook niet kleiner. In plaats van te verklaren waar ons gevoel vandaan komt, blijven we uit ons hoofd en kiezen we ervoor om ons gevoel gezelschap te houden.

En tenslotte is er het zien dat we niet alleen staan in wat we ervaren, de component van menselijkheid. Het is het voor de geest houden dat fouten maken menselijk is en dat we ons allen op bepaalde momenten kwetsbaar voelen. Het besef en de erkenning dat anderen vergelijkbare dingen meemaken en met gelijkaardige topics worstelen, zorgt ervoor dat we ons meer verbonden voelen met anderen. We zijn beter in staat onze tekortkomingen in een breder perspectief te zien.

En dan is er het perspectief van het team: hoe waarderend zijn we als team naar elkaar en hoe goedgeefs en zacht zijn we voor elkaar, ook als het moeilijk loopt?

Er zijn voor anderen …. zonder onszelf uit het oog te verliezen  
Als we klaar staan voor anderen die het moeilijk hebben, dan trillen of resoneren wij voor een stuk mee. Dit empathisch resoneren kan ons soms overweldigen. Als we dan deze last of lijden bij onszelf willen verzachten of verminderen, gebeurt het wel eens dat we een aantal strategieën hanteren zoals het graag snel wegnemen van het probleem of van het lastige gevoel of die persoon negeren. Als hulp- en zorgverlener zijn we geneigd om de pijn van de andere ‘te verhelpen’. Los van de goede intenties kan dit onderbreken – zonder goed te luisteren en de pijn te  erkennen – de band met de spreker beschadigen.

Empathisch leed is soms moeilijk te dragen en zorgt voor een strijd tegen het negeren of laten verdwijnen van deze pijn. Deze continue strijd kan vermoeiend zijn.  Het is een hele uitdaging om jezelf niet te verliezen en om niet opgebrand te raken. Vaak worden twee soorten advies gegeven aan hulp- en zorgverleners om uitputting of burn-out te voorkomen. Vooreerst duidelijke emotionele grenzen stellen tussen onszelf en diegenen voor wie we zorgen. Probleem hierbij is dat emotionele gevoeligheid als professionele hulpverlener juist belangrijk is om het werk goed te doen. Emotionele afgrenzing kan de kwaliteit van de relatie schaden. Daarnaast is er de aanmoediging om aan de slag te gaan met zelfzorgactiviteiten. Nadeel hier is dat zelfzorg doorgaans alleen gebeurt wanneer we niet aan het zorgen zijn en helpt ons niet terwijl we bezig zijn met zorg te geven.

Als hulp- en zorgverlener kan er empathiemoeheid optreden. Als we enkel resoneren met het lijden van anderen zonder dat we emotioneel middelen hebben om het te kunnen dragen, raken we zelf uitgeput. Hoe behouden we de emotionele band met anderen die leed voelen? Eerst moeten we de band met onszelf in stand houden. Als we voor onze eigen reacties op de spreker openstaan en ze accepteren, en we compassie hebben voor hoe moeilijk het soms is om te blijven luisteren, dan kunnen we de ander laten spreken zonder dat we die hoeven te onderbreken of onszelf hoeven af te leiden tijdens het gesprek.

Wanneer we empathische pijn voelen, helpt het als we compassie schenken aan onszelf én aan diegenen die we begeleiden. Net zoals we weten dat we als ouder in een vliegtuig eerst ons eigen zuurstofmasker opzetten alvorens deze bij onze kinderen aan te doen.

Soms leeft de gedachte dat we ons als hulpverlener enkel dienen bezig te houden met de behoeften van anderen en oefenen we zelfkritiek uit als we vinden dat we dat niet genoeg doen. Als we er niet in slagen om in onze eigen emotionele behoeften te voorzien, raken we uitgeput en zijn we minder in staat om te geven. Opmerkelijk is ook dat wanneer we onze eigen geest kalmeren en troosten, de persoon aan wie we zorg verlenen zich ook gekalmeerd en getroost voelt, via diens eigen empathische resonantie. Dit betekent dat als we innerlijke rust cultiveren, we iedereen met wie we in aanraking komen helpen om ook rust te vinden.