UITNODIGINGEN

De 6 poten
van veerkracht

2. Waardengericht leven en werken

“Wanneer ga ik tevreden sterven?” een intrigerende vraag, komende uit het boek “Lessen voor levenden. Wat wij levenden kunnen leren van de stervenden” (Blondeel & De Coninck, 2015). Een vraag die peilt naar het lange-termijn kompas in iemand zijn leven. De top 2 die mensen aangeven spijt van te hebben als ze op hun sterfbed liggen is: “Ik wou dat ik meer geleefd had zoals ik was en minder proberen te voldoen aan de verwachtingen van anderen” en “Ik wou dat ik meer tijd doorgebracht had met diegenen die voor mij belangrijk zijn”.

Waarden, een levenshouding
In de uitnodiging ‘Waardengericht leven’ gaat het erover dat we bepalen wat voor ons belangrijk is en dat we er actief voor kiezen die richting te volgen. Besluiten wat voor ons waarde heeft en ons daarop te richten, kan ons leven veelzijdig en zinvol maken. Zicht krijgen op onze waarden en er naar handelen is een fundament voor onze veerkracht.

Leven in de richting van onze waarden zal er niet voor zorgen dat we gevrijwaard zijn van pijn en ongemak. Zo wil je graag authentiek zijn tegenover je beste vriend. Je zegt je mening en die neemt dat niet in dank aan, gevolgd door een lange en oncomfortabele radiostilte. Echter betekenis in je leven nastreven is gezonder dan ongemak proberen te vermijden. De beste manier om beslissingen te maken is dat najagen wat betekenis in ons leven brengt en onszelf te vertrouwen dat we de stress die volgt, aankunnen.

Waarden, een richting en een reis
In de zoektocht naar waardengericht leven bepalen we eerst wat belangrijk is, onze waarden. Om hierop zicht te krijgen moeten we eerst uitleggen wat we met waarden bedoelen. Waarden zijn gekozen levensrichtingen. Je kunt er niet “aankomen” of een waarde bereiken want ze zijn geen bestemming. Waarden zijn de reis en zijn de richting.

“De bus”
Als we de bus als metafoor inzetten is een waarde datgene dat vooraan op de bus geschreven staat. Stel je voor dat je met een bus rijdt door een bosrijke omgeving met heel wat bosweggetjes. In de verte zie je een bergketen met steile kliffen. Dichterbij zijn er een aantal meertjes, wat open ruimtes, wat heuvels. Je bus heeft een kompas. Je kiest een richting, een waarde, bijvoorbeeld “het oosten”. Je kijkt op je kompas en draait de bus in de oostelijke richting. Je ziet een weggetje voor je. Deze weg gaat niet precies naar het oosten maar gaat wel die kant op. Je rijdt verder, bereikt het einde van dat weggetje en ziet een aantal andere mogelijkheden voor je. Je onderzoekt deze mogelijkheden en rijdt verder in “ongeveer” oostelijke richting. Richtingen zijn geen zaken die je kan bereiken zoals je een dorp kan bereiken. Je kan oostelijk rijden, maar je zal nooit aankomen op de bestemming “het oosten”. Zo zijn ook waarden intentionele eigenschappen die een reeks van momenten samenvoegen tot een zinvol pad. Ze zijn nooit af. Ze zijn iets wat we doen, niet iets dat we hebben. Er komt nooit een einde aan. Je bent er nooit mee klaar. Bijvoorbeeld, stel dat een waarde voor jou is dat je zorgzame vriend wil zijn. Dat betekent niet dat als je een paar maanden zorg gedragen hebt voor je vriend je die waarde bereikt hebt. Er valt meer zorg te dragen. Zorg dragen is een richting. Het is niet iets dat eindigt.

Waardengericht
leven en werken

Waarden, een pragmatische aanpak
Wij kiezen onze waarden. Waarden geven invulling van hoe we ons leven willen leven. Om de vraag te beantwoorden hoe we willen leven, helpt het ons om ze pragmatisch te structureren in gebieden die voor ons van belang zijn. Deze gebieden kunnen de volgende zijn: partnerrelatie, ouderschap, familierelaties, loopbaan, persoonlijke groei, vriendschappen, vrije tijd, gezondheid, burgerschap, enz.

Een volgende stap is elk gebied eigen waarden toe te kennen. Je staat stil  bij de inhoud van elke waarde en geeft elk gebied een persoonlijke invulling. Je doet dat door jezelf een aantal kritische vragen te stellen. Zo kan je voor het gebied “partnerrelatie – intieme relatie” jezelf bevragen: “Wat voor iemand wil ik het liefst zijn in een intieme relatie?”. Het kan helpen om je te focussen op specifieke dingen die je zou willen doen in die relatie en op basis daarvan zoeken naar de onderliggende motieven: op welke manier tonen motieven aan wat je waardevol vindt in een relatie? Of voor de rol als ouder kan je jezelf de vraag stellen: “Hoe zie ik mezelf het liefst in de rol van moeder?”. En als werknemer: “Wat wil ik betekenen in mijn werk?” en de vraag “Wat voor vriend wil ik zijn?” helpt je om beter zich te krijgen wat jij waardevol vindt in een vriendschap.

“De Franse Tuin”
Je kunt verschillende waarden op verschillende gebieden tegelijk nastreven. Voor verschillende reizen heb je verschillende kaarten nodig. We kunnen verschillende tochten tegelijk ondernemen.  Soms gaan verschillende tochten goed samen, soms ook niet. Hier zetten we graag de metafoor in van de Franse tuin. Je kan je verschillende gebieden zien als kleine tuintjes rond je huis. Er is een tuintje voor je werk, eentje voor je relatie, voor je hobby’s, enz. Als je vanuit je huis naar buiten kijkt, zie je de tuintjes rondom liggen. Energie steken in een tuintje betekent het onkruid wieden, harken, verzorgen. Als je je tuintje sociaal leven gedurende een hele periode geen aandacht gegeven hebt, hoe ziet dat er dan uit? Als je al je energie richt op bijvoorbeeld je werk, hoe zal je uitzicht met de verschillende tuintjes er dan op termijn uitzien?

We weten nu welke waarden voor ons belangrijk zijn. Dat zijn er mogelijks heel wat en misschien ook wel té veel. We willen wat uitzuiveren. Om te weten in welke gebieden je graag tot actie wil komen, helpt het om je waarden een bepaalde rangorde te geven. Hoe kan je dit aanpakken? Je kan elk gebied toespitsen op één sleutelwaarde. Heb je meerdere per gebied, kan je kiezen voor de belangrijkste. Je vraagt je hierbij af hoe belangrijk deze waarde voor je is. Je plaatst ze op een schaal van “uiterst belangrijk” naar “volstrekt onbelangrijk”. Je evalueert in hoeverre deze waarde concreet tot uiting komt in je huidig gedrag, in wat je doet. Opnieuw plaats je het antwoord op een schaal van “helemaal tot uiting in mijn gedrag” tot “helemaal niet”. Tenslotte bekijk je beide schalen: in welke mate wijken ze af van hoe jij wenst te leven.

Waarden, een oefening in focussen en reduceren
Bij dit uitzuiveren en scherp krijgen waar we in actie willen komen, zijn we beïnvloed door de levensfase waarin we ons op dat moment bevindt. Het tijds- en contextperspectief is belangrijk. Zo vraagt een gezin met  2 kleuters en een baby andere zaken dan ouder zijn van 2 thuiswonende jongvolwassenen. Het aantal rollen verandert niet, de invulling wel. Of iemand kan ecologisch leven wel een warm hart toedragen maar er als alleenstaande ouder na een recente relatiebreuk voor kiezen om daar gedurende een periode geen energie in te  steken.

We kennen nu scherper onze waarden en hoe ze zich tegenover elkaar verhouden. Nu gaan we nog concreter. We willen komen tot gedrag en uitzoeken hoe we er al dan niet naar handelen: waardengericht leven in de praktijk dus.

We weten nu welke richting we uitwillen met onze bus en maken nu een routekaart op: het kompas bepaalt de richting van onze reis, de routekaart zijn de doelen die ons er naartoe brengen.

Doelen zijn praktische, bereikbare dingen die ons op de koers van onze waarden houden. Het zijn de wegwijzers voor onze levensreis. Korte-termijn doelen zijn de punten op de kaart die in de nabije toekomst haalbaar zijn. Lange termijndoelen liggen verderop langs de weg.

We stellen onze doelen op en checken deze op een aantal criteria: is het doel praktisch?, is het haalbaar?, lukt het in mijn huidige situatie en gaat het in de richting van mijn waarde?  

Tenslotte ondernemen we actie en zetten we heel concrete stappen.

Waarden, een oefening in het overwinnen van barrières
Tijdens onze tocht stuiten we ook op barrières. Soms zijn barrières in de vorm van praktische problemen. Maar soms duiken barrières op in de vorm van ervaringen die we steeds hebben proberen te vermijden, of in de vorm van de gedachten, ervaringen, moeilijke gevoelens die ons weghouden van onze tocht. Op welke weerstand stuit jij?

Laten we een voorbeeld nemen om in te zoemen op de doelen en acties en op mogelijke barrières. Stel dat je wil investeren in je vriendschapsrelaties en dat je je als lange-termijn-doel hebt voorgenomen je vrienden te laten weten dat je om hen geeft. Hiertoe wil je contact opnemen met oude vrienden. Een specifieke actie kan dan zijn dat je contact wil opnemen met Josiane, een oude vriendin die je uit het oog verloren hebt. Maar om de actie ‘haar opbellen’ te kunnen uitvoeren zijn er andere acties nodig: je zal moeten uitvinden hoe je met haar in contact kunt komen. Mogelijks moet je daarvoor andere vrienden bellen die haar kennen of je zal contact moeten opnemen met haar familie. Elk van deze mogelijkheden is een specifieke actie die je weer een stap verder brengt naar je doel om in contact te komen met je oude vriendin. 

Heel wat barrières kunnen er voor zorgen dat je je pad verlaat. Er zijn de meer praktische: je hebt geen contactgegevens meer van haar familie of je kent geen gemeenschappelijke vrienden meer die je verder kunnen helpen. Maar er kunnen ook andere belemmeringen mee spelen: de intentie om contact op te nemen met haar familie zet allerlei pijnlijke herinneringen in gang waardoor je toch niet meer durft. Je vindt de stap naar de gemeenschappelijke vrienden toch wel te groot en gedachten als ‘wat gaan ze daar wel van zeggen’ of ‘ze gaan me uitvragen waarom ik dat wil’ zorgen voor onrust, … Kortom allerlei gedachten, gevoelens, ervaringen kunnen ervoor zorgen dat je de actie die je je voorgenomen hebt niet onderneemt en als dusdanig vermijdt te stappen in de richting van je doel.

En wat over de waarden in onze job? De waarden in het werk staan vaak uitgeschreven in een missie- en visietekst maar komen vooral tot uiting in het dagdagelijkse handelen en functioneren.  Als we binding kunnen maken met datgene “waar ons werk voor staat, met de essentie” en als de waarden in en op het werk in dezelfde lijn liggen als de waarden waar we belang aan hechten, dan heeft dat een positieve invloed op onze veerkracht. Binding maken met waar ons werk voor staat is erg belangrijk om ons werk zinvol en betekenisvol te blijven vinden.

Stilvallen
geeft
veerkracht